Essay Examen Yogafilosofie & Lifestyle bij Yogapoint Den Bosch
First I do the yoga, then I do the things
Mijn yogapad begon pas echt toen ik burn-out raakte in 2015 en ik in 2016 op Bali een Yoga Teacher Training ging doen. In eerste instantie deed ik dit helemaal voor mezelf. Ik verslond de materie en voelde me thuis in de filosofie, ook al raakte ik nog maar een klein begin ervan aan. Na een maand routine van asana, meditatie en studeren voelde ik me weer sterk en had ik het idee dat ik pas echt genezen was van mijn burn-out. Sinds die tijd ben ik les gaan geven, eerst in een kamertje in mijn huis, toen binnen een bedrijf aan een groep. Dat inspireerde me een zaal te huren eens in de week om een clubje les te geven binnen mijn eigen bedrijf en toen kwam mijn huidige studio op mijn pad. En nu, begin 2022, kijk ik terug op een bijzonder yogapad. Ik ben datgene gaan delen dat voor mij zoveel doet. Het delen kan alleen, merk ik steeds meer, als ik een gedegen eigen practice heb. Eerlijkheid gebied mij te zeggen dat ik zo nu en dan van mijn eigen yogapad afraakte. Soms door omstandigheden, soms door afleiding of door gebrek aan discipline.
Sinds een paar maanden heb ik een duidelijke eigen practice. Ik liet notabene van de zomer nog voor mijn klanten op een canvastas de volgende quote drukken: “First I do the yoga, then I do the things.” Klonk leuk, echt yogalike en ik wist diep van binnen dat het waar was. Maar deed ik dit zelf? Nee. Nu wel. Iedere ochtend start ik de dag met een yogapractice. Hierna voel ik me, welk woord past hierbij… Schoon. Ik voel me schoon, alsof mijn lijf geolied is, mijn holtes open en mijn hoofd schoon. Het geeft me elke dag weer een kickstart. Als ik metaforisch in een brandend huis sta en ik zou uit het raam kunnen springen ligt o.a. yoga daar als een groot luchtkussen op me te wachten om me op te vangen. En ik snap nu waarom.
I am me, the universe and you
Het doel van yoga omschrijven in een notendop vind ik nog steeds een uitdaging. Als ik zeg: “Het doel van yoga is zelfrealisatie.”, wat zegt dat dan? Ga uit van een soort renbaan. We rennen in onze maatschappij rondjes over die baan. Wat nou als je een staat van zijn kunt bereiken waarin iets in jou uit die renbaan kan stappen en zichzelf kan aanschouwen. Dat deel van jou laat zich op dat moment niet meer leiden (of lijden) door zintuiglijke waarnemingen maar ziet alles op dat moment voor wat het werkelijk is. Er is geen illusie meer, er is alleen nog maar een glad meer dat in een heldere nacht de maan precies weerspiegelt zoals ‘ie is. Dát is zelfrealisatie, oftewel antwoord krijgen op de vraag “wie ben ik werkelijk?”.
Wat me zo raakt in de filosofie van yoga is dat ik eruit mag halen wat er voor mij in zit. Het is geen religie met regels maar het is een universele waarheid die al ruim 6000 jaar bestaat. Ik ben christelijk opgevoed en ik heb rond mijn zeventiende heel bewust onderzocht wat dat voor mij betekende. De uitkomst bleek dat het niet bij mij past, het christendom als geloof. Het hele idee van de hemel en de hel en regels die je moet volgen vind ik beangstigend waar het anderen juist een houvast geeft. Ik heb het toen los durven laten. Een aantal jaar geloofde ik niets, al wist ik wel dat dat “niets” wel “iets” moest zijn. Ik zei dat ik in liefde geloofde en voelde daar zelf van alles bij maar ik kon er moeilijk woorden aan geven. Ik vind die woorden meer en meer binnen o.a. de yogafilosofie.
Binnen de yoga mag ik mijn eigen invulling geven aan het concept ‘God’. Waar Krishna, als avatar van Vishnu, zich in de Bhagavad Gita neerzet als dé God, heb ik geleerd dit te zien als metafoor voor wat ík versta onder het goddelijke. Ik kan het niet fout doen, er is geen hel. Het is mijn eigen keuze hoe ik mijn leven inricht. Ik zie het goddelijke concept als een combinatie tussen het goddelijke in mijzelf en het universum. Ik ben ervan overtuigd dat er meer is tussen hemel en aarde. Ik kan het goddelijke in mij laten stralen als ik trouw ben aan mezelf en als ik me minder (of het liefst helemaal niet) laat leiden door gedachten, impulsen en de mensen om me heen. Het universum staat voor mij voor het ongrijpbare, voelbaar in de momenten als ik besef dat toeval niet bestaat en dat synchroniciteit niet een concept is maar realiteit.
Het goddelijke wordt kortweg gezegd binnen de yogafilosofie gezien als een goddelijk systeem dat bestaat uit Karma (wet van oorzaak en gevolg), Purusha (Bewustzijn) en Prakriti (natuur & natuurwetten). Er is niet iemand die hierover regeert maar het werkt vanzelf. Dit vind ik een heel prettig idee en het motiveert me deel te nemen hieraan. Of nou ja, eigenlijk is het andersom. Het motiveert me dus vooral om te leren zo min mogelijk dit systeem in de weg te zitten. Hoe dichter ik bij mijzelf kan zijn (zelfrealisatie), hoe beter dit zelfregerende systeem kan werken, hoe zuiverder het is.
Step by step
Dit klinkt allemaal heel vrijblijvend en simpel maar zo zie ik het zelf niet. Want áls ik een glimp wil oppikken van het doel van yoga, zal ik toch echt aan de bak moeten.
Om een staat van zijn te bereiken zoals eerder genoemd, waarbij je uit die renbaan stapt, is binnen yoga ‘het Achtvoudige Pad’, de weg. Dit Achtvoudige pad intrigeert me, het raakt me, het doet wat. Ik vind het overzichtelijk en tegelijkertijd heel veel. Het geeft me houvast en tegelijkertijd duizelt het me. Het feit dat ik het Pad uit m’n hoofd ken zegt iets voor me, het blijft plakken.
Het is een Pad dat je kunt bewandelen. Omdat ik het leven zie als een grote reis, een avontuur, vind ik dat Pad wel een lekker idee. Stap 1 gaat over in stap 2 enzovoorts maar tegelijkertijd loopt het ook door elkaar. Weer die discrepantie die me intrigeert waardoor ik er meer van wil weten. Hoe zit dat dan en hoe werkt dat dan? Momenteel zie ik het Achtvoudige Pad als een kapstok waar ik mijn persoonlijke practice aan ophang. Ik ben nog aan het verkennen, aan het scannen en aan het onderzoeken. Er zit nog niet een duidelijke weg in, sommige plekken voelen al vertrouwd en herkenbaar en sommige plekken zijn nieuw, eng en groots. Op sommige plekken van dit pad wil ik terugkomen en sommige plekken ga ik in dit leven misschien nooit zien. En dat is oké. De lat mag omlaag, ik ga het pad bewandelen.
Just give me a reason
De eerste twee stappen op het Achtvoudige Pad, Yamas en Niyamas, gaan over hoe je omgaat met de wereld en met jezelf. Je karaktereigenschappen en gewoontes. Ze zijn toepasbaar op monnikenniveau waar je alles tot in de puntjes toepast, of op huishoudniveau. Het niveau waar jij en ik op functioneren. Mijn uitdaging en leerweg is om niet alles perfect te willen doen, niet het beste meisje van de klas te moeten zijn. Dus deze Yamas en Niyamas kunnen me enerzijds helpen om dat streven een kopje kleiner te maken. Daarnaast leert de hoeveelheid stappen van het Achtvoudige Pad me om hier en daar keuzes te maken. Wat als ik eens een poos op enkel één Yama focus en dat helemaal eigen maak? Misschien maak ik daar dan wel mijn levenswerk van, of ik focus me weer op een ander aspect als de tijd daar is.
In mijn afgelopen zwangerschap heb ik me bijvoorbeeld gefocust op een van de Niyamas; Isvara Pranidhana, overgave aan god. Voor mij was dit een oefening in overgave aan de beperkingen door mijn zwangerschap, het wachten op de baby en overgave aan de zorgen die hierbij komen kijken. Zo heb ik er een oefening van gemaakt om enkel op die Niyama te mediteren en stil te staan bij de essentie van de theorie erachter. Heb ik dit level nu uitgespeeld? Zeker weten van niet, maar het heeft me wel een houvast gegeven.
Ik vind de wereld soms knap ingewikkeld met alle mensen die er wonen, hoe die met elkaar om gaan en hoe de normen zijn bepaald. De maatschappij in het Westen waarbij burn-out geestesziekte nummer één is, is snel en gejaagd. De beste plek dus om yoga te beoefenen. Ergens zat er een stemmetje in mijn hoofd die, door Manas (het verstand) geleid, toch wel vond dat als je hier allemaal mee aan de slag wilt, je gewoon ergens op een berg moet gaan zitten want wat komt er een hoop bij kijken als je écht het yogapad wil bewandelen. Maar nee, zo ligt het niet. Natuurlijk, op een berg zitten mediteren de hele dag is niet makkelijk maar geeft wel een short cut naar dat mooie doel van Yoga. Wat ik nu zie is dat de echte les zit in yoga toepassen in het leven dat je nú leeft. Ga ervan uit dat je niet voor niets bent neergezet waar je je nu bevindt dus ga het maar doen.
Het leven dat je in dit leven leeft geeft onwijs veel kansen om écht te leren waar het over gaat. Om echt te leren uit die renbaan te stappen en de werkelijkheid te zien zoals ‘ie echt is. Daar zit verlossing voor mij, bevrijding. En dat is precies waar de zogeheten ‘Yoga van het doen’ over gaat. Het omvat drie van de Niyamas; Tapas, oftewel vurige inzet, Svadhyaya, zelfonderzoek, Isvara Pranidhana, ondertussen een bekende, dus overgave aan god.
De derde stap op het Achtvoudige Pad, Asana, gaat over de houding. Een van de grootste inzichten die ik op heb gedaan is dat dit niet per se gaat over de fysieke houding. Yoga is in ons Westen vooral bekend als de oefeningen op de yogamat. Duizenden jaren geleden is het doen van lichamelijke oefeningen, zoals wij ze kennen in de yoga, bedacht omdat de monniken die dag in dag uit mediteerden voelden dat ze beweging nodig hadden. Ze hadden houdingen nodig om één houding lang aan te kunnen nemen, de meditatiehouding in lotus (een verbastering ervan is onze welbekende kleermakerszit). Deze houdingen zijn ondertussen in allerlei verschillende yogavormen gegoten maar Asana betekent meer dan dat. Het gaat om het bereiken van een houding die vast en stabiel is. Fysiek én mentaal. Een mentale houding die vast en stabiel is draagt bij aan antwoord geven op die ene vraag: “wie ben ik werkelijk?”. Dus als ik bijvoorbeeld Adho Mukha Svanasana, de Neerwaartse Hond, aanneem ben ik pas een Asana aan het doen als zowel mijn lichaam én mijn geest vast en stabiel zijn. Als ik een fysieke en mentale houding vind waarbij er een balans is tussen inspanning en ontspanning. Dit was een eyeopener, zeker ook om mee te nemen naar mijn lessen als yogadocent.
Mijn houding in het leven is allesbehalve vast en stabiel zou de ‘ik’ van een paar jaar geleden zeggen. Ik zag mezelf als labiel en beschreef mezelf steevast als een moeilijk en ingewikkeld persoon. Dat was me ook vaker verteld dus waarom zou ik dat niet geloven? “Een houding waarbij inspanning en ontspanning in balans zijn”, klinkt me nu als muziek in de oren. Niet omdat ik altijd in die staat ben maar wel omdat ik die staat heel prettig vind. Over het algemeen kan ik een vrij hoge lat hanteren en wat nou als ik die lat best een beetje mag willen bereiken (inspanning) met een flinke portie compassie naar mezelf (ontspanning)? Met het schrijven van die zin verschijnt er een glimlach op m’n gezicht want zo’n manier van leven voelt goed. Hallo luchtkussen als ik me weer eens in dat brandende huis bevind!
Make your own kind of music
Ik noemde yoga als o.a. één van die luchtkussens. Ik heb er namelijk in ieder geval nog één die in mijn beleving ook nog eens veel overlap heeft met de yogafilosofie. Dit is Acceptance and Commitment Therapy (ACT), een derde generatie gedragstherapie in de hulpverleningswereld en een ‘way of life’ in mijn wereld. Ik kan hier dus uren over kletsen en waarschijnlijk blaadjes vol over schrijven maar dat ga ik niet doen. ACT kwam na mijn reis in 2016 op mijn pad als coachopleiding waar ik in de studiegids in woorden las waar ik altijd al voor stond. Tot op de dag van vandaag gebruik ik deze methodiek in mijn werk als coach maar het is zoals de opleiding ook doceerde, door gedrongen tot een way of life waardoor ik het leven anders ben gaan bekijken. Mindfulness is een onderdeel van ACT en als ik me niet vergis ligt een oorsprong van de methodiek ACT in het Boeddhisme. Niet gek dus dat ik overlap zie met de yogafilosofie.
Zo wordt er gehamerd bij yoga op onthechting. Onthechten van gedachten, omstandigheden, gevoelens enzovoorts. Want… Alles gaat voorbij dus waarom er bij stilstaan? Zie de werkelijkheid zoals deze is, de rest is bijzaak, illusie, vertroebeld door onze herinneringen, waarnemingen en verwerking. Ook binnen ACT wordt op een praktische manier geleerd afstand te nemen van gedachten in de vorm van ‘defusie’. Een mooi voorbeeld hiervan is dat mijn verstand een naam heeft gekregen, namelijk Kaatje. Zij is al mijn gedachten en gevoelens. Zij is vertroebeld en weerspiegelt niet de werkelijkheid dus mag ik haar minder serieus nemen. Er blijft hierdoor ruimte over voor mijn echte ik, oftewel de vraag “wie ben ik werkelijk?”.
Een andere grote overeenkomst is dat alle lijden waar wij mee dealen voortkomt vanuit de grote wil die wij allen hebben om te leven. Of om het iets minder gezellig te zeggen, de angst om dood te gaan. Dit gaat niet alleen om dood van ons lichaam maar ook om dood van bv. het ego. Want als ik alles loslaat, houd ik op met bestaan. Toch? Binnen ACT wordt ingegaan op het accepteren van wat je niet kunt veranderen en dit los te laten. Je er niet te veel aan te hechten. Daar tegenover staat dat wat je wél kunt veranderen ook veranderd mag worden. Dit vraagt wel iets. Toewijding, discipline, loslaten en doen. Zie hier de overeenkomst met de Yoga van het doen.
Breathe in life and breathe out
Als de les in houding geleerd is, is het op het Achtvoudige Pad bij de vierde stap tijd om met de adem aan de slag te gaan; Pranayama, het uitbreiden van de levenskracht. Prana is levenskracht en daar kun je mee werken m.b.v. ademhalingsoefeningen. Als astmaklantje worstel ik zo nu en dan flink met mijn ademhaling maar ook echt met m’n levenskracht. Voor mij is Pranayama nog een grote leerschool.
Ik ben vaak vermoeid, niet alleen vanwege gebroken nachten, maar er is een vermoeidheid die in m’n lichaam huist. De zoektocht is al jaren gaande m.b.t. voeding, beweging en geestelijke gezondheid. Ik heb al wat antwoorden gevonden maar de zoektocht is nog gaande.
Recentelijk ontdekte ik weer wat de kracht van adem kan doen voor me. In de ochtend ben ik vaak benauwd en ik heb een vermoeden dat dat een van de oorzaken is van mijn vermoeidheid. “Zal ik de dokter bellen? Ga ik weer aan een puf? Wil ik dat wel? Voelt dat wel oké voor mij?”, waren vragen die de revue passeerden. Tot ik een oefening kreeg waarbij ik mijn uitademing ging tellen totdat het prettig voelt om weer in te ademen. Vervolgens heb ik de inademing even lang gemaakt. Ik merk dat als ik dit doe, ik niet benauwd ben, niet tussendoor diep hoef te zuchten zoals ik vaak doe omdat ik adem tekortkom en dat het tellen me een mooie mantra geeft.
Ademwerk geeft de mogelijkheid de levenskracht te vergroten, dit alleen al klinkt zo lekker. Het is voor mij steeds meer een kwestie van ‘waarom zou je dit niet doen?’. Oké, omdat het confronterend kan zijn, soms zwaar werk is en discipline vergt? True. Maar was dat niet passend bij de Yoga van het doen? Voor mij persoonlijk is het steeds meer een jas die ik aantrek die best lekker zit en bij me past. Altijd was ik al bezig met zelfreflectie, leren, geen uitdaging uit de weg gaan. Altijd was ik al bevlogen als ik ergens interesse in heb en altijd was ik al bereid me over te geven aan iets dat ik misschien niet altijd met woorden kan omvatten mits het goed voelt (whatever dat ook mag betekenen).
Let it be
We leven erop los, we geven onze zintuigen de vrije hand en belangrijker nog, onze geest mag losgaan met alles wat geregistreerd wordt. De wervelingen (vritti’s) die ontstaan worden te pas en te onpas opgeslagen waardoor we uiteindelijk zogeheten klesha’s ontwikkelen, ook wel te vertalen als kwellingen/lijden/pijn. Klinkt niet echt als een feestje en toch gebeurt dit aan de lopende band in alle mensen om ons heen, inclusief bij mezelf.
Het Achtvoudige Pad heeft uiteraard een vijfde stap, Pratyahara, het terugtrekken van de zintuigen. Na die mooie eerste vier stappen leren in deze stap ook de zintuigen zich naar binnen te richten. Eigenlijk leer je zeggen tegen de zintuigen: “ik heb genoeg, ik hoef niets meer erbij”. Daarmee doorbreek je de vicieuze cirkel van reageren op zintuiglijke waarnemingen die allerlei gedoe in ons innerlijk wezen veroorzaken zoals hiervoor beschreven. En dan ontstaat er ruimte. Zeggen ze…
Persoonlijk vind ik deze een mega uitdaging. Want jeetje, zet je zintuigen maar eens uit. Zijn we niet allemaal een beetje slaven van onze zintuigen? Er echt bij stilstaand schrik ik er oprecht van hoe erg dit waar is.
De natuur lijkt me een handje op weg te helpen, want ik ben zo doof als een kwartel aan één oor. Ik zag dit altijd als een vloek maar mede door deze stap op het Pad kan ik dit steeds vaker zien als een zegen. Want minder horen, betekent minder reageren, betekent meer ruimte om naar binnen te keren, betekent meer bewegen richting zuiverheid.
Uiteindelijk is dat bewegen richting zuiverheid waarnaar gestreefd wordt binnen de yogafilosofie. Alle levende wezen bezitten drie basiskarakters, guna’s. Alles is als het ware ‘geweven’ uit die guna’s. Sattva is zuiverheid, Rajas is manipulatie of verandering en Tamas is luiheid/duisternis. We bezitten ze alle drie maar één ervan is vaak dominant. Over het algemeen ben ik gevoelig voor een trage energie en doemdenken. Tamas wordt vooral beschreven met hele negatieve en duistere begrippen waar ik me gelukkig niet allemaal in herken, ergo we hebben ze dus alle drie in ons.
Momenteel ga ik heel goed op Ashtanga Vinyasa yoga als practice iedere ochtend. Dit is de Rajas energie die ik inzet om van Tamas energie meer naar Sattva te bewegen, naar zuiverheid. Dit vind ik dus echt een hele praktische inzet van wat de yogafilosofie te bieden heeft en pas ik daadwerkelijk momenteel toe op deze manier.
De meditatie die wij hier in het Westen vaak beoefenen, is eigenlijk niets meer dan de zesde stap van het Pad, namelijk Dharana, concentratie. En hoe moeilijk is dat, concentreren? Ik snap helemaal dat Patanjali in de yogasutra’s de laatste drie stappen van het Achtvoudige Pad weergeeft als “machten”. Ze voelen voor mij wat onbereikbaar. Vooral de laatste twee stappen, Dhyana, meditatie, en Samadhi, zelfrealisatie. Die laat ik dan ook voorlopig nog maar voor wat het is.
Dharana, concentratie, is dus nog geen meditatie. Ik vind het meer dan prima dat wij dit wel zo noemen in onze taal maar het was wel een “oh ja?” momentje toen ik me dit realiseerde. Ik neem dit ook mee in mijn lessen als docent. Dat meditatie gedoceerd mag worden als concentratieoefeningen, me er wel bewust van zijnd dat ware meditatie een stap verder gaat. Want als ik maar íets mag meegeven van wat yoga te bieden heeft ben ik al een blij mens.
“Bewust Zijn versus Bewustzijn”
Een stelling die nogal wat omvat. Op mijn lichaam staat “The earth has music for those who listen” getatoeëerd; als je goed luistert/kijkt heeft de wereld zoveel moois te bieden. Dit stond voor mij altijd voor het feit dat bewustzijn het begin is van alles. Het begin van verandering.
We leven in een illusie en als we ons laten leiden door wat we met onze zintuigen waarnemen, raakt onze ziel steeds verder af van zijn goddelijke staat van Bewustzijn, Purusha. Het slechte nieuws is dat dit echt jammer is (understatement) en dat dit zorgt voor onnodig lijden. Het goede nieuws is dat er een weg is naar Purusha. Dit vraagt een staat van Bewust Zijn. Dit vraagt op een bewuste manier keuzes maken, iedere dag opnieuw weer. In de ratrace van het leven toch zien dat er een manier is om het lijden te reduceren, de levenskracht uit te breiden. Noem het het Achtvoudige Pad, noem het ACT, noem het uit een brandend huis springen, noem het whatever. Met als doel even uit die renbaan te stappen en de werkelijkheid te zien zoals ‘ie echt is, zonder poespas. Wie weet hoe dat voelt mag het zeggen, maar de weg ernaar toe is al de moeite waard.